تئوری رنگ

در مورد تئوری رنگ چه می دانید؟ هرکسی که تصویر خلق میکند با رنگ ها سر و کار دارد،چه طراح باشد ،چه عکاس  و چه تصویرگر. شما با رنگ ها چطور کار میکنید در کدام یک از دسته های زیر هستید؟

• استفاده تصادفی از رنگ ها : از رنگ ها استفاده میکنید اما دقیقا نمیدانید چرا بعضی اوقات نتیجه خوب است و بعضی اوقات نه
• پالت دائمی : شما از یک سری رنگ ثابت برای هر پروژه ای استفاده میکنید
• عدم استفاده از رنگ :سیاه و سفید کار میکنید.

اگر اینطور است، شما تنها نیستید. Mary Jane Beginکه یک پروفسور در زمینه طراحی ست و مبانی رنگ را آموزش میدهد، فهمید که بیشتر دانشجوهایش به یکی از این سه دسته علاقمند میشوند. ممکن است دلیل عدم استفاده شما از رنگ ها این باشد که به درستی تئوری رنگ ها را یاد نگرفته اید. هر فردی میتواند رنگ های فوق العاده ای برای پروژه خود انتخاب کند. وقتی که نحوه استفاده از رنگ ها را بدانید، با اطمینان آنها را به کار میبرید. تئوری رنگ ها را یاد بگیرید، با رنگ ها بازی کنید و ببینید با پالت رنگ خود چه کارهایی میتوانید انجام دهید. این مقاله خیلی راحت میتونه بهتون کمک کنه که با موضوع تئوری رنگ آشنا بشین.

اگر تازه میخواهید تئوری رنگ ها را یاد بگیرید یا نقاشی را شروع کنید، بد نیست به این مفاهیم نگاهی داشته باشید:

• حجم(Value) : میزان روشنایی و تیرگی یک رنگ
• کنتراست (Contrast): حالتی مخالف و متفاوت با چیز دیگر
• سلسه مراتب(Hierarchy): ترتیب عناصر و سطح اهمیت
• حرارت(Temperature): میزان گرمی یا سردی رنگ
• درجه کنتراست: سردترین رنگ در مقابله با گرم ترین رنگ
• نور: رنگ ها بدون نور قابل مشاهده نیستند.
  نور ابزار قدرتمندی ست که به وسیله آن میتوان حس و حال بیشتری در طراحی منتقل کرد
• اشباع (Saturation): وقتی که از یک رنگ با میزان زیادی استفاده شود،
  به نظر می آید که ان رنگ اشباع شده است، برای کم کردن این میزان باید آن را کمی خنثی کرد
• نقطه کانونی(Focal Point): اولین جایی که توجه بیننده را جلب میکند
• شفافیت (Opacity & Transparency) : اگر یک رنگ آنچه در زیر آن است بپوشاند، یعنی مات و غیر شفاف است.
  یک رنگ شفاف اجازه میدهد نور از آن عبور کند و سطح زیرین آن قابل مشاهده خواهد بود
• مکمل : رنگ هایی که در دایره رنگی رو به روی هم قرار میگیرند
• زمینه (Ground): رنگ زمینه یا پوشش پایه که کار بروی آن شروع میشود
• هارمونی رنگ : رنگ هایی که در کنار هم استفاده میشوند باید باهم هارمونی داشته باشند هارمونی را میتوان با استفاده از چند رنگ ایجاد کرد
• چارت رنگ : ابزاری مفید برای اینکه بدانید چه رنگهایی میتوانید بسازید
• پالت رنگ : رنج رنگ هایی که یک هنرمند برای خلق یک کار هنری استفاده میکند.

تئوری رنگ

در دهه های آغازین قرن بیستم یوهانس ایتن Johannes Itten دیدگاه هنرمندان و دانشمندان زمان را درمورد طیف رنگ کاملا تغییر داد که در اینجا به چند مورد از آنها می پردازیم که بسیاری از آنها هنوز هم توسط هنرمندان امروزی نیز مورد استفاده قرار میگیرند.

چرخه رنگ ایتن

نقاش و معلم سوییسی یوهانس ایتن از اعضای فعال مدرسه باهاوس – تاثیر گذار ترین مکتب هنر و طراحی آلمان – بود. این مدرسه که مابین سالهای 1919 -1933 فعالیت کرد به صورت اختصاصی بر هنر، طراحی و معماری اکسپرسیونیستی تمرکز ویژه داشت و در سالهای نهایی فعالیت خود به دلیل تهدیدهای حزب فاشیست از بین رفت. در بین این سالها ایتن اصلی ترین نقاش این موسسه بود و به تدریس در شاخه فرم و رنگ و تئوری می پرداخت.
این تئوری ها که در آن زمان در کلاس های درس او تدریس می دادند امروزه نیز حتی توسط هنرمندان در جهت آموزش رنگ های پویا ، غنی و واقعی استفاده می شوند. چرخه رنگ ایتن در واقع نوعی وداع با چرخه رنگ بسیار پیچیده ای بود که توسط هنرمندان استفاده می شد ولی گاها به دلیل رنگ ها بسیار کم و یا بسیار زیاد آن هنرمندان به سختی می توانستند تنالیته های فی مابین دو رنگ را تشخیص دهند. چرخه رنک ایتن شامل: سه رنگ اصلی ، سه رنگ ثانویه و 6 رنگ گروه سوم می شود.

رنگ های اصلی : 

این رنگ ها سازنده کلیه رنگ ها و تنالیته های آنها هستند و از هیچ ترکیب رنگی بدست نمی آیند. این رنگها زرد، آبی و قرمز هستند.

رنگ های ثانویه :

 هر کدام از آنها از ترکیب دو رنگ اصلی به دست می آیند.
شامل

• نارنجی
• سبز
• بنفش

هستند.

رنگ های گروه سوم :

 از ترکیب رنگ های اصلی و ثانویه بدست می آیند. شامل سبز مایل به زرد، نارنجی مایل به زرد، نارنجی مایل به قرمز، بنفش مایل به قرمز ، بنفش مایل به آبی و سبز مایل به آبی هستند.

ایتن در کتاب خود به اسم “هنر رنگ ” به بیان تداعی بسیاری از احساسات آدمی توسط رنگ ها و تاثیرات رنگ بر انسان پرداخته است. وی به مانند هنرمندان قبل خود به مقوله رنگ هم از دیدگاه علمی و هم هنری می نگرد. آنچه ایتن و نظریه اش را از بقیه معاصرین زمانش متفاوت کرد همان بحث تحلیل روانشناسانه رنگ ها در انسانها بود.

چهار کیفیت رنگ در نظر هنرمندان عبارت اند از : 

• رنگ : همان رنگ مرجع یا ریشه رنگ است که در چرخه رنگ 12 نمونه از آن را داریم.
  با دریافت رنگ آبی توسط هنرمند، وی میتواند نه تنها انواع آنرا با ترکیب با دیگر رنگ ها بسازد بلکه قدرت تشخیص او را در ترکیبات دیگر از رنگ آبی تقویت می کند.
• ارزش رنگی : به درخشانی و تاریکی رنگ اطلاق می شود.
• اشباع رنگ : به شفافیت و یا خاموشی رنگ اطلاق می شوند.
  که معمولا میزان استفاده از رنگ سفید یا دیگر مکمل ها آن را تعیین می کند.
•  دمای رنگ : واژه رنگ سرد یا گرم که توسط ایتن استفاده می شد امروزه نیز همچنان بکار گرفته می شود.

ایتن همچنین یکی از اولین پایه گزاران انواع کنتراست های رنگ بوده است.

به عقیده او 7 نوع کنتراست وجود دارند : 

• کنتراست اشباع رنگ
• کنتراست روشنی- تاریکی
• کنتراست مکمل
• کنتراست همزمان
• کنتراست رنگ
• کنتراست سرد و گرم
• کنتراست توزیع رنگ

اشباع رنگ با درجه خلوص رنگ نسبت دارد. کنتراست اشباع رنگ نیز با رنگ های خالص ، متراکم و خاموش (غیرمتراکم ) نسبت دارد. این مطلب را می توانید در تصویر “کودک تازه وارد” در بالا ببینید که چگونه رنگ های درخشان لباس زن ها که در نور چراغ می درخشن کنتراست زیادی را با رنگ های خاموش زمینه ایجاد کرده اند. کنتراست روشنی – تاریکی همانطور که از نام آن بر می آید زمانی ایجاد می شود که ارزشهای نورانی و تاریک رنگ ها در کنار هم قرار گیرند. بهترین نمونه های این نوع کنتراست را می توانید در آثار طراحی مرکب و قلم ببینید. (تصویر بالا به نام مطالعه زیر نور چراغ )

کنتراست توزیع رنگ یا کنتراست تناسب

کنتراست توزیع رنگ یا کنتراست تناسب بر پایه قرارگیری انواع رنگ ها در محدوده های مختلف است. جایگیری رنگ ها در مناطق متفاوت کار، این نوع تضاد را می تواند ایجاد کند. کنتراست مکمل زمانی ایجاد می شود که دو رنگ مکمل در کنار هم در اثر قرار داشته باشند. منظور از دو رنگ مکمل دو رنگی هستن که در چرخه رنگ کاملا مقابل هم قرار دارند.
در اثر یان وان آیک در تصاویر بالا به نام ” باکره رولین ” نقشمایه های سبز و قرمز در لباس باکره و بالهای فرشته می توان این نوع تضاد تعریف شده را به وضوح دید. کنتراست همزمان را زمانی می بینیم که رنگ های متضاد در کنار هم قرار دارند و تداعی سایه و روشن ایجاد می کنند. بهترین نمونه این نوع تضاد را در تصویر ارایه شده در بالا اثر ون گوگ به نام :
تراس کافه ” می بینید که چگونه استفاده از آبی در پیکره آدمهای در تراس باعث شده آنها را به صورت سایه وار ببینید که این مساله در اثر تضاد فی ما بین آبی تیره و زرد مایل به نارنجی روشن بوجود آمده است. کنتراست رنگ ساده ترین نوع تضاد قابل تشخیص می باشد که در اثر مجاورت رنگ های مختلف ایجاد می شود. ایتن بر این نظر است که هرچقدر رنگ ها از اصلی بودن فاصلی می گیرند، کنتراست در آنها کاهش می یابد.

کنتراست گرمی و سردی

کنتراست گرمی و سردی در اثر مجاورت رنگ های سرد و گرم در کنار هم بوجود می آید. رنگ های گرم نظیر قرمز، نارنجی، زرد و قهوه ای علاوه بر اینکه عواطفی نظیر گرما و احساس راحتی را در فرد بر می انگیزند بلکه اغلب در چشم مخاطب بسیار جذاب جلوه می کنند. در نتیجه اشیا نقاشی شده در تصویر، جلو تر به نظر می رسند. ایتن عقیده دارد از لحاظ روان شناسانه این رنگ ها تداعی غم و یا جنون را می کنند. این کنتراست توسط بسیاری از امپرسیونیست ها در مناظر آثار آنها استفاده شده است. اگر میخواهید در مورد رنگ در نقاشی بیشتر بدانید مقاله معرفی رنگ در نقاشی را مطالعه کنید.

بسیاری از بینندگاه آثار هنری می توانند این تضاد ها را ببینند اما قدرت تشخیص آن را ندارند. برای یک هنرمند نیز آگاه بودن به این تضاد ها سبب می شود که بتوانند آنها را در آثار خود بسته به عواطفی که قصد بازگو کردن آنها را دارد بکار ببرد. همچنین به هنرمند کمک می کنند تا موضوع را با اغراق بیشتر و یا هیجان بیشتر برای مخاطب تداعی کند. پیشنهاد می کنم مقاله ۴ راه برای تفکر خلاقانه در نقاشی را نیز مطالعه کنید.

سوالات متداول

پایان مقاله تئوری رنگ